Langsung ke konten utama

Maubere dipersimpangan Jalan

Maubere dipersimpangan jalan “Sebuah Refleksi dari Perbatasan”


Liafuan “Ukun rasik án”, Liafun ida nebe ke furak tebes-tebes no lia faun ida ne’e nia valor ás liu buat hotu-hotu, ás liu mos ita nia mehi hotu, lia fuan ida ne’e nia siknifika mos luan tebes-tebes, se ita koalia konaba Ukun rasik án, ne’e otomatikamente koalia konaba, oinsa ema ida ka Grupo ida nia partisipsaun ba iha asaun ida, tantu asaun saida deit, liu asaun ida ne’e atu ema ida ka Grupo ida ne’e bele deside rasik sira nia hakarak ka sira nia Nesesidade atu hatene buat ruma, komunidades ida bele hatene nia moris iha Futuru nian mai no mos atu komunidades ida bele hetan ninia direitu nudar sidadaun, nudar rai nain… Asaun ida ne’e mak ema huto-hotu mehi, asaun mak luta ba ukun rasik nia án, signifika katak, liberta ita nia án husi Kiak, husi Beik, no husi Foeér, ida ne’e hanoin ida ke simples mak hakerek nain koko hato’o ba ita tomak.
Oinsa mehi Ukun rasik nia án iha Maubere oan nia ulun? Mehi ida ne’e hanesan mos Maubere oan nia hiís ba nia vida moris nebe importante tebes, no Filosofia Ukun rasik nia án ne’e láo hamutuk ho ran mak iha Maubere oan sira nia isin lolon. ita hatene katak liafuan Ukun rasik nia án, ninia siknifika laos deit atu haseés nia án husi presaun ida nia okos no mos husi kolonialista ida nia liaman, ka Funu ba Liberdade Patria deit, Lia Fuan ukun rasik án mai husi inisiativa husi ema rai nain sira, mak ema Timur nebe hela iha sira nia knua, mak sira nebe hela iha Fronteira, iha Foho lolon, iha mota kuak no iha Tasi ibun
Oinsa prosesu ukun rasik nia án ba Maubere oan sira iha baliza/Fronteira? Ita hatene katak Distritu Bobonaro nudar Distritu ida mak historiku mos ba prosesu luta ba Ukun rasik án ne’e nia, iha prosesu Libertasaun da Patria Distritu ida ne’e sai target permeiru ba invasor sira, tamba sira hela besik los iha fronteria nebe haketak Timor Leste ho nasaun Indonesia. Iha tempo resistensai nia laran Distritu Bobonaro ida ne’e mos nudar baze de apoiu ida, nebe komandante barak husi regiaun hotu-hotu troka malu atu defende baze ida ne’e. Tamba sa mak hakerek nain koko foti area ida ne’e? tamba bainhira Timor Leste hahu ninia prosesu ukun rasik án fatin ida ne’e sai nudar baze de apoia nebe forte tebes no base ida ne’e sai hanesan odamantan ba resistensia Maubere oan ba Libertasaun Nasional hasoru invasor sira. Antes invasaun illegal military Indonesia tama mai iha rai doben murak wain ida ne’e, Bobonaru nudar centru ida atu fo seguransa ba Timor Leste, no fatin ida ne’e mos mak permeiru mak hahú Luta kontra invasor sira, iha parte seluk mos fatin ida ne’e mak invasor sira hadau uluk, no Maubere oan sira barak mak mate iha invasor sira nia liman no mos maluk barak mak rende ba liman invasor Indonesia sira,…
Se ita hare fila fali husi kontiudu liafuan ukun rasik án ne’e, iha ita nia hanoin komesa hamuso perguntas bo’ot, sa kontriubui mak sidadaun idak-idak bele fo ba nasaun? No saida mak nasaun bele fo ba nia sidadaun? (Lia fuan ida ne’e hakerek nain copia husi liafuan Soekarno) Ita hatene katak kontribusaun husi povulasaun nia valor nebe ás liu hotu-hotu, ás liu ba ita nia mehi mos, nebe mak Sidadaun idak-idak kontribui ba iha prosesu libertasaun no prosesu Desenvolvimentu nasaional nia, I saida mak Estadu ka Governu bele fasilita ba nia sidadaun sira?, se ita hare didiak ba iha prosesu hirak ne’e kontribusaun komunidades nudar sidadaun nasaun no ho sira nia dever atu kontribui ba nasaun nia diak ne’e bele dehan masima ona, agora oinsa para sidadaun tomak bele hetan fali sira nia direitu ne’e, sira nia direitu mak oinsa para Governu hare sira nia Estrada, sira nia Bee Mos, sira nia Escola, Sira nia elestrisidade, no sst..
Bainhira Timor Leste restaura fila fali ninia independensia, ita nia lideransa sira komesa konsulta ba malu hodi deside atu hahú hala’o planu desenvolvimentu ba rai ida ne’e nia, planu desenvolvimentu nasional nebe planeia ne’e hala’o no rona husi komunidades sira nia hanoin konaba modelu desenvolvimentu no oinsa atu hala’o desenvolvimentu ida ne’e. Se ita hare fali iha planu desenvolvimentu nasional Timor Leste nian ba tinan 20 oin mai, iha neba hakerek momos atu hala’o desenvolvimentu ne’e tenke bazeia ba nesesidade komunidades Timor Leste nian, maibe realidade hatudu buata seluk fali…lahatene ida ne’e tamba sa mak akontese hanesan ne’e? perguntas ida ne’e ita rai ba ema Timur, ema nebe hela iha areas remotas atu hanoin, atu hahau fali ninia luta ba ninia nesesidade basicu para oinsa atu hahu fila fali planu nebe diak liu, kariiik..ida ne’e mak komunidades mak hela rurais sira nia hakarak?, se ita hare ba prosesu desenvolvimentu mak hala’o iha Timor Leste, Estado ida ne’e mos komesa realize planu desenvolvimentu balun atu responde nesesidade povulasaun rai ida ne’e nian, nebe ita bele hare iha planu desenvolvimentu mak mai husi permeiru Governu Konstitusional até terseiru Governu Konstitusional, miabe komunidades iha rurais, liu-liu komunidaes sira nebe hela besik iha fronteiras seidauk sente ninia impaktu ne’e oinsa...tamba iha suco COVA, to’o ohin loron sira nia Estrada seidauk diak, no komunidade atu hetan bee deit tenke la’o horas rua ka tolu mak foin bele to’o bee matan, ida ne’e mak kontiudu desenvolvimentu ???
Ita hotu hatene ba prosesu Governasaun IV Governu ida ne’e nia, nebe atu tama ona ba tinan fiscal bad ala tolu nia klaran, maibe ita hotu hatene katak tuir promesa mak Governu ida ne’e hateten mai nia povulasaun seidauk bele responde ita hotu nia hakarak, ita hotu nia hanoin, ita hotu nia mehi…Tuir planu servisu ou planu Desenvolvimentu mak Governu ida ne’e planeia katak tinan fiscal Sivil 2009 ne’e nudar tinan ba Infrastruktura nia, ka iha tinan ida ne’e Governu tau Pontus importante tebes ba iha asuntu desenvolvimentu fisiku nian ka desenvolvimentu Infrastruktura nian.
Maibe to’o ohin loron povulasaun Timor Leste, liu-liu komunidade husi Distritu Bobonaru-Maliana sei kestiona nafatin sira nia problema hanesan; probelema Estradas, problema Bee Mos, problema Elestrisidade I seluk-seluk tan… Ita hotu hatene katak atu resolve problema hirak mak komunidades sira kestiona ne’e laos buat fasil, no laos fasil hanesan tuir ita nia nanal atu hato’o buat ruma ho lais tebes, ida ne’e ita hotu hatene no ita hotu konsidera, maibe ho hanoin ida ke seluk no ho realidades mak ita hasoru bainhira Luta Hamutuk hala’o ninia aktividades Seminariu Regional iha Distritu Bobonaru no mos Luta hamutuk realize Brifieng ka diskusaun komunidades iha Suco tolu nia laran mak besik los ho fronteira, Luta Hamutuk nia Observasaun ba iha area nebe besik los ho freiteiras hirak ne’e, hare besik liu sira nia kondisaun iha suco sira ne’e at liu no fatin hirak ne’e izoladu tebes husi buat hotu-hotu. Tuir Luta Hamutuk nia Observasaun durante hala’o aktividades Seminariu Regional iha Distritu Bobonaru, realidade hatudu mai ita katak koumunidades refere la iha asesu ba buat hotu, sira labele asesu ba sira nia Estrada, sira labele asesu ba sira nia ahí/elestrisidade, no seluk-seluk tan, proekupasaun ida ne’e barak liu mak mai husi suco sira nebe mak iha liu areas remotas no besik liu fronteiras, area hirak ne’e mak hanesan Suco Lolotoe husi tempo colonial nia to’o agora tempo ukun án nia laran seidauk bele asesu ba tamba problema Estrada no sst.., Suco COVA husi Sub Distritu Balibo nia, suco ida ne’e besik liu Fronteiras entre Timor Leste ho Atambua, maske iha Tinan Kotuk hetan ona alokasaun orsamentu atu hadia sira nia dalan maibe to’o agora saida mak akontese..Komuidades Suco Cova Tenke baku ain hakur dalan ho distansia 25km husi Cova mai Balibo ata sira bele faán sira nia produtu local hodi suftenta sira nia familia no selu sira nia eskola ba sira nia oan sira nebe mak mai eskola iha Balibo. Realidade ida ne’e hatudu katak Governu Timor Leste la iha sensibilidades atu hare preokupasaun husi povulasaun rai ida ne’e, husi realidades ida ne’e saida mak sei akontese ba komunidades mak hela besik fronteria? Se Governu nafatin taka matan no lakohi hare didiak preokupasaun hirak ne’e, entau oinsa ita bele garantian dalan illegal iha fronteira, no oinsa Timor Leste bele hamenus droga illegal no asaun illegal balun mak hala’o iha area fronteiras? ida ne’e sai perguntas bo’ot ba TIMOR LESTE

Komentar

Postingan populer dari blog ini

Komandante LERE ANAN TIMUR. Ha’u hanoin liafuan filozofia ha’u kombibiu mós baruk. Ha’u nia planu ne’e hanoin atu oho ema, hasai ema nia kilat para bele aumenta ita nia kapasidade kombate. Ida ne’e de’it

August 27th, 2011 Husi: Tempo Semanal  Brigadeiru Jeneral Lere Anan Timur Ema barak koñese Asuwa’in ida ne’e. Temperamentu realsa, dixiplina no mós gosta lee. Tito Cristovão ‘Lere Anan Timor’ da Costa. Moris iha Iliomar Lospalos 2 de Fevereiru 1952. Esperiénsia iha militár komesa kedas iha tempu Portugés. Maski konsege eskola téknika agrikultura iha Fatumaka, Baukau. Ba Lere, situasaun difisil liu ba nia durante funu, bainhira militár Indonézia tiru kanek nia entre Same ho Ainaru. Liman kanek, ain rua tiru kanek hotu to’o nia liman fuan rua mós lakon. Tuir mai inter vista espesiál ne’ebé  José Belo  husi TEMPO Semanál halo ho jenerál fitun ida F-FDTL ne’e. Ita boot, bele konta istória kona ba ita nia moris? Ha’u oan primeiru husi inan naran Filipa. Ha’u nia inan jerasaun husi Don Leimeta husi Iliomar. Ha’u nia aman hanesan ema bai-bain. Médiu, la’ós riku liu mós laiha. Ha’u mai husi jerasaun ida ne’e. Ami hamutuk mane na’in 4 no feto na’in 2. Ha’u SD (Eskola Primá

DEZENVOLVE MODELU HUMANISTA IHA SEKULU 21*[1]

DEZENVOLVE MODELU HUMANISTA IHA SEKULU 21 Introdusaun Dala uluk hau hakarak hato’o obrigado wain ba komisaun organizadora ba konferensia ida ne’e. Atan hau hetan honra boot atu mai koalia iha forum akademiku ida ne’e Segundu, hau tengke deklara lolos katak : hau foin hetan konfirmasaun ba konferensia horseik lorokraik tuku 2.30; maske hetan ona kontaktu husi sr. Dr. Antero iha loron hirak antes. Tanba ne’e karik aprezentasaun ne’e hanesan refleksaun deit atu ita halu diskusaun. Hau mos siente katak topiku ne’ebe fo ba hau todan no presiza halu leitura teoritika no social atu nune’e bele klean liu. Maske nune’e hau tenta hato’o hanoin badak ruma, karik bele hanesan input ba diskusaun ida. Tanba Sa Humanista? Humanista ka humanism ne’e movimentu hanoin no asaun nebe atu hahi ema moris ho valor as tebes. Movimentu hanesan reasaun ida ba situasaun iha tempu neba no mos bele ohin loron wainhira ema,sosiedade ka nasaun hotu hanoin, hare no valoriza ema husi material ka ho lian sel

Tatoli.

Changi International Airport-SG 19-09-2015 Nw Tatoli lia murak Tatoli lia tuir anin tuir naroman loro matan Tatoli lia murak fuan nian Tatoli tuir naroman fulan kalan nian tuir naroman fitun kalan.